“Chiều chiều trước bến Văn Lâu,
Ai ngồi, ai câu, ai sầu, ai thảm?
Ai thương, ai cảm, ai nhớ, ai trông?
Thuyền ai thấp thoáng bên sông,
Nghe câu mái đẩy, chạnh lòng nước non!”
Dọc theo dòng sông Hương thơ mộng, giữa lòng cố đô Huế, một công trình kiến trúc tuy nhỏ bé nhưng lại mang trong mình bề dày lịch sử và giá trị văn hóa sâu sắc, Phu Văn Lâu. Nằm uy nghi ngay sát bờ sông, phía trước Kỳ đài và sau Nghênh Lương Đình, Phu Văn Lâu không chỉ là một chứng nhân thầm lặng của bao thăng trầm triều Nguyễn mà còn là biểu tượng kiêu hãnh của xứ Huế, vinh dự xuất hiện trên tờ tiền 50.000 đồng của Việt Nam.
Phu Văn Lâu tọa lạc tại một vị trí đắc địa, ngay bên ngoài mặt tiền của kinh thành Phú Xuân xưa, nay thuộc phường Phú Hòa, thành phố Huế. Với khoảng cách chỉ 700m từ Đại Nội và đối diện Ngọ Môn Huế, công trình này không chỉ dễ dàng tiếp cận mà còn mang ý nghĩa chiến lược trong hệ thống kiến trúc kinh đô. Tên gọi "Phu Văn Lâu" được giải nghĩa từ ba chữ Hán: "Phu" (trưng bày), "Văn" (văn thư), và "Lâu" (lầu cao), hàm ý "nơi thông cáo, trưng bày văn thư của triều đình nhà Nguyễn".
Phu Văn Lâu - viên ngọc trước kinh thành Huế
Về mặt lịch sử, Phu Văn Lâu khởi thủy từ một đình nhỏ mang tên Bảng Đình, được xây dựng dưới thời vua Gia Long nhằm niêm yết kết quả các kỳ thi Hội, thi Đình. Đến năm 1819, dưới triều vua Minh Mạng, Bảng Đình chính thức được sửa sang và nâng cấp thành Phu Văn Lâu khang trang hơn, trở thành nơi công bố những chiếu thư quan trọng của triều đình. Từ năm 1821, sau nghi thức truyền lô, danh sách các vị tiến sĩ đỗ đạt cũng được niêm yết trang trọng tại đây. Sự uy nghiêm của Phu Văn Lâu còn được thể hiện qua tấm bia đá "Khuynh cái hạ mã" dựng ngoài lề đường, nhắc nhở mọi người khi đi ngang qua phải "nghiêng nón xuống ngựa" để tỏ lòng tôn kính triều đình. Trải qua bao biến cố và nhiều lần tu bổ, Phu Văn Lâu vẫn giữ vẹn nguyên nét kiến trúc đặc trưng của thời Nguyễn, khẳng định sự bền vững của một di sản.
Phu Văn Lâu là một công trình kiến trúc có vị trí và vai trò quan trọng bậc nhất trong quần thể di tích cố đô Huế. Phu Văn Lâu nằm phía trước Kỳ đài - bên ngoài kinh thành, trên trục thần đạo của kinh thành và hoàng thành
Kiến trúc của Phu Văn Lâu là một minh chứng sống động cho tài hoa của những người thợ thủ công xưa. Tòa lầu hai tầng này được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ lim quý hiếm, với hệ thống khung cột vững chãi và những đường nét chạm khắc tinh xảo. Mái lầu lợp ngói hoàng lưu ly vàng óng ánh, dưới ánh nắng mặt trời như dát vàng, tạo nên vẻ đẹp lộng lẫy và uy nghi. Tầng trệt của Phu Văn Lâu được thiết kế mở hoàn toàn, với lan can cao 65cm quét lớp vôi màu vàng nhạt. Đây là nơi các chiếu thư, dụ chỉ và kết quả khoa bảng được đặt lên long đình có lọng che, sau khi được tuyên đọc tại điện Thái Hòa hoặc cửa Ngọ Môn, để quân lính mang ra niêm yết.
Phu Văn Lâu là một lầu gỗ hai tầng với 16 cột, trong đó có bốn cột giữa cao hai tầng; gồm tám bộ mái chia làm hai tầng mái, lợp ngói lưu ly
Ở tầng phía trên, cả bốn mặt lầu đều được dựng ván gỗ, với mặt trước trổ cửa sổ vuông và hai mặt bên trổ cửa sổ tròn, tượng trưng cho khái niệm âm dương hài hòa. Chạy quanh bên ngoài là hệ thống lan can bằng gỗ được trau chuốt tinh tế với các họa tiết hoa lá, rồng phượng, mang đậm phong cách nghệ thuật cung đình. Bốn mặt của tầng hai được thiết kế theo kiểu "đồ lụa khung tranh", tức là các thanh gỗ đan xen tạo thành những ô vuông, hình chữ nhật, gợi liên tưởng đến những bức tranh lụa mềm mại. Trên cửa sổ mặt tiền, hoành phi sơn son thếp vàng trang trí dây lá cách điệu "lưỡng long triều nguyệt" càng tăng thêm vẻ uy nghiêm cho công trình. Ngoài ra, phía sân trước của Phu Văn Lâu còn được triều đình bố trí hai khẩu thần công bằng đồng cỡ nhỏ, tọa hai bên lầu hướng về chính giữa, như những người lính gác thầm lặng.
Tầng lầu trên nằm trên bốn cột giữa được thưng vách gỗ với các ô cửa sổ ở phía trước và hai bên; xung quanh có lan can gỗ
Ở tầng lầu, phía trước, tại vị trí dưới mái và trên cửa sổ có tấm hoành phi đề ba chữ “Phu Văn Lâu”
Các bờ nóc, bờ quyết mái được trang trí tinh xảo bằng hình rồng, hình hoa lá theo lối khảm sành sứ
Không chỉ là nơi công bố văn thư, Phu Văn Lâu còn gắn liền với nhiều giai thoại và sự kiện quan trọng của triều đình. Nổi bật nhất là vào năm 1826, nơi đây từng là địa điểm tổ chức cuộc đấu giữa voi và hổ để vua Minh Mạng ngự lãm. Vào các dịp quan trọng như tứ tuần, ngũ tuần của nhà vua, nhiều cuộc vui linh đình cũng được tổ chức tại đây. Các vua Tự Đức, Thiệu Trị sau này cũng duy trì lệ ấy nhân những dịp khánh thọ của mình. Đặc biệt, vua Thiệu Trị còn xem Phu Văn Lâu bên dòng sông Hương là một trong 20 cảnh đẹp nổi tiếng của kinh thành Huế, minh chứng cho vẻ đẹp và vị thế đặc biệt của công trình này trong lòng người dân và các bậc đế vương.
Tuy là một kiến trúc nhỏ nhưng Phu Văn Lâu là một công trình có giá trị thẩm mỹ - nghệ thuật cao, hài hòa với cảnh quan, là một điểm nhấn của không gian phía trước kinh thành
Cùng với Phu Văn Lâu, Nghênh Lương Đình cũng là một công trình kiến trúc cổ kính, sơn son thếp vàng, góp phần tạo nên vẻ đẹp hữu tình cho khu vực bờ sông Hương. Tiền thân là Lương Tạ, nằm trong hành cung Hương Giang, Nghênh Lương Đình được xây dựng dưới dạng một gian bốn chái, với hai nhà vỏ cua nối dài ở phía trước và sau. Các phần khung gỗ được chạm trổ công phu, mái nhà chính lợp ngói ống lưu ly vàng, còn hai nhà vỏ cua lợp ngói liệt men vàng, trên mái còn khảm sành sứ hình chim phượng, rồng. Nền đình cao 90cm, lát gạch vồ và đá thanh, phía bờ sông có 13 bậc cấp dẫn xuống một hành lang xây sát mặt nước, tạo điều kiện thuận lợi cho vua triều Nguyễn ra hóng mát và lên thuyền du ngoạn sông Hương. Với cảnh quan thoáng đãng, trữ tình, Nghênh Lương Đình là điểm lý tưởng để ngắm nhìn vẻ đẹp lãng mạn của sông Hương vào bình minh, hoàng hôn hay đêm trăng sáng.
Di tích Nghinh Lương Đình - Kiến trúc cổ giữa lòng thành phố Huế
Ngày nay, Phu Văn Lâu và Nghênh Lương Đình không chỉ là những di tích lịch sử quan trọng mà còn là điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Hình ảnh hai công trình này được in trên tờ tiền polymer 50.000 đồng của Việt Nam, minh chứng cho giá trị lịch sử, văn hóa và nét đẹp kiến trúc trường tồn cùng thời gian. Khi đến tham quan, du khách như được ngược dòng thời gian, trở về với những năm tháng vàng son của triều Nguyễn. Hãy dành thời gian đọc kỹ những bảng thông tin, quan sát hình ảnh, hiện vật để khám phá lịch sử thú vị của chúng, từ Bảng Đình khiêm tốn ban đầu đến những tòa lầu uy nghi như ngày nay.
Để có chuyến đi trọn vẹn và ý nghĩa, du khách nên lưu ý mặc trang phục lịch sự, kín đáo, mang giày dép thoải mái để thuận tiện di chuyển. Đồng thời, hãy giữ gìn vệ sinh chung, không leo trèo hay chạm khắc lên di tích, chụp ảnh lịch sự và giữ trật tự chung. Việc mang theo mũ, nón, kem chống nắng cũng rất hữu ích khi tham quan dưới trời nắng. Phu Văn Lâu và Nghênh Lương Đình không chỉ là những công trình kiến trúc nổi bật mà còn là nơi lưu giữ hồn thiêng của lịch sử và văn hóa Huế. Đứng giữa những cột lim sơn son thếp vàng, lắng nghe nhịp sống bên dòng sông Hương, mỗi du khách sẽ cảm nhận được sự thanh bình và sâu lắng của mảnh đất cố đô, mang theo trong lòng những kỷ niệm khó quên, một hành trình kết nối giữa quá khứ và hiện tại.
