Dinh thự Vua Mèo (hay còn gọi là Dinh thự nhà Vương) được xây dựng hơn 120 năm trước tại xã Sà Phìn, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Công trình có chi phí xây dựng lên tới 15 vạn đồng bạc trắng Đông Dương, tương đương khoảng 150 tỉ đồng hiện nay. Công trình này là sự kết hợp độc đáo giữa ba phong cách kiến trúc: Trung Quốc, Pháp và kỹ thuật xếp đá đặc trưng của văn hóa người H'mông.
Nhà của vua Mèo được xây dựng từ năm 1865, là sự kết hợp hoàn hảo giữa 3 phong cách kiến trúc.
Dinh thự Vua Mèo tại xã Sà Phìn (Đồng Văn, Hà Giang) được xây dựng dưới thời Vương Chính Đức. Theo tư liệu gia đình, Vương Chính Đức, sinh năm 1865, được người H’Mông gọi là Vàng Dúng Lùng.
Gia đình ông vốn nghèo, di cư từ Quý Châu (Trung Quốc) đến Đồng Văn vào giữa thế kỷ XVIII. Khi lớn lên, Vương Chính Đức phải lang thang kiếm sống. Sau đó, ông tham gia tổ chức "Hươu Nai" của người H'Mông để chống lại quân Cờ Đen và được suy tôn làm thủ lĩnh cai quản đất Đồng Văn.
Năm 1890, Vương Chính Đức mời thầy địa lý người Hán tên Trương Chiếu từ xã Phố Là, huyện Đồng Văn để tìm địa điểm xây dựng dinh thự. Sau một thời gian dài tìm kiếm khắp Đồng Văn, cuối cùng Trương Chiếu chọn Sà Phìn làm nơi dựng nhà của vua Mèo.
Thầy phong thuỷ cho biết, giữa thung lũng Sà Phìn nổi lên một quả đồi hình con rùa, sau lưng là dãy núi hình ghế tựa, có đất để co duỗi chân, xung quanh là núi cao bao bọc, đằng trước lại có hai núi tượng trung cho văn, võ đứng hầu. Sau hai ngọn núi ấy lại là một dãy núi chắn ngang như rồng uốn lượn. Xây nhà trên mảnh đất địa lý như vậy sẽ giàu sang phú quý suốt đời.
Cửa chính bước vào dinh thự được uốn cong với những cánh dơi - biểu tượng cho chữ "phúc". Mái cổng bằng gỗ được chạm khắc với nhiều kiểu hoa văn, họa tiết tinh xảo.
Các song cửa mang đậm phong cách kiến trúc Trung Quốc
Sau khi chọn được địa điểm, Vương Chính Đức giao cho cụ Nguyễn Hoàng, một mưu sĩ người Kinh gốc Nam Định, và ông Cử Chúng Lù, người phụ trách đội quân H’Mông, nghiên cứu và phác họa tòa nhà. Vương Chính Đức mời Tống Bách Giao, một người Hán từ tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), để thiết kế và thi công dinh thự.
Ngay từ khi xây khu nhà này, vua Mèo Vương Chính Đức đã tính toán nó là pháo đài, có khả năng phòng vệ và chiến đấu, chịu được thời gian và điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt. Trong khuôn viên dinh thự còn có cả kho lương thực, kho thuốc phiện, kho vũ khí chiến đấu
Dinh thự được khởi công xây dựng vào năm 1898 và hoàn thành vào năm 1903 với tổng chi phí khoảng 15.000 đồng bạc hoa xòe (năm 1930, một đồng bạc hoa xòe trị giá 10 franc Pháp). Khu dinh thự được thiết kế như một pháo đài với tường đá dày 60-70 cm và cao 2 m bao quanh. Văn hóa H'mông nổi bật với kỹ thuật xếp đá tạo nên những bức tường rào kiên cố có “lỗ châu mai” để phòng thủ và chiến đấu. Mái nhà lợp ngói âm dương, được chạm khắc nhiều hoa văn, và phía sau nhà có hai lô cốt kiên cố.
Trên các công trình được khắc các phù điêu tinh xảo chạm nổi
Mái nhà lợp ngói âm dương.
Theo phong cách Trung Quốc, cấu trúc dinh thự bao gồm tiền dinh, trung dinh và hậu dinh, với nhà gỗ hai tầng có 64 phòng liên thông, mái lợp ngói âm dương và các đầu hồi có hình uốn lượn. Nội thất được bố trí theo quy luật phong thủy với các sân trong. Phong cách Pháp thể hiện qua các phòng có lò sưởi, hai lô cốt ở khu vực hậu dinh, tường đá bảo vệ có 36 lỗ châu mai và cửa sổ có ba lớp: cửa gỗ bên ngoài, chấn song sắt ở giữa và cửa kính bên trong. Các vật liệu sắt và kính được nhập từ Pháp.
Sân giữa tiền dinh có tấm biển sơn son thếp vàng với dòng chữ Hán: “Biên chính khả phong” (Chính quyền biên cương vững mạnh), do nhà Nguyễn ban tặng vào năm Khải Định thứ 13, cùng thẻ bài ngà voi và mũ áo phong chức cho Vương Chính Đức.
Tổng kinh phí xây dựng dinh thự hết khoảng 15.000 đồng bạc hoa xòe (năm 1930, một đồng bạc hoa xòe bằng 10 franc của Pháp).
Nét thời gian trong dinh thự hàng trăm tuổi.
Hai dãy nhà hai bên trung dinh là nơi nghỉ ngơi và ăn uống của họ hàng khi đến chơi, tầng 1 dành cho phụ nữ, tầng 2 dành cho nam giới. Nhà chính trong trung dinh có bàn thờ tổ tiên kiêm phòng ăn của Vương Chính Đức để tiếp đón người thân. Phòng ngủ của Vương Chí Chư (con trai thứ ba của Vương Chính Đức) và phòng ngủ của vợ con ông cũng nằm tại đây. Hậu dinh là nơi sinh hoạt và nghỉ ngơi của Vương Chính Đức cùng vợ và các con chưa lập gia đình.
Trước khi qua đời, Vương Chính Đức đã chia dinh thự ở Sà Phìn thành ba phần. Tiền dinh do cháu đích tôn Vương Quỳnh Sơn quản lý. Trung dinh do con trai thứ ba Vương Chí Chư quản lý. Hậu dinh do con út Vương Chí Sình quản lý. Việc phân chia này có sự chứng giám của các trưởng dòng tộc người H'mông.
Khu dinh thự Vua Mèo được Nhà nước công nhận là Di tích quốc gia năm 1993. Năm 2004, gia đình họ Vương quyết định cống hiến dinh thự này cho Nhà nước bảo tồn. Dinh họ Vương trở thành địa điểm tham quan cho khách du lịch kể từ thời điểm đó.
Công trình được bảo tồn khá hoàn chỉnh.
