VI
EN
Năm 1873, Nhật Bản đã thực hiện một cuộc cách mạng văn hóa táo bạo khi quyết định chính thức xóa bỏ Tết Nguyên đán để chuyển sang đón Tết theo lịch dương. Hơn 150 năm trôi qua, dù ăn Tết theo lịch phương Tây, nhưng hồn cốt văn hóa Á Đông vẫn thấm đẫm trong từng nghi thức, từng món ăn ngày đầu năm mới, tạo nên một bản sắc Tết Nhật Bản (Oshogatsu) không thể nhầm lẫn.
Kỳ nghỉ Tết Dương lịch 2026 sắp tới hứa hẹn sẽ là dịp để du khách quốc tế chứng kiến sự giao thoa văn hóa thú vị này. Tại Nhật Bản, tất cả các doanh nghiệp và cơ quan công quyền thường đóng cửa nghỉ lễ trong 4 ngày, từ 31/12 đến hết 3/1, thậm chí nhiều người còn kết hợp nghỉ phép cả tuần để trở về sum họp bên gia đình. Đây là thời điểm vàng để khám phá những phong tục độc đáo mà người Nhật vẫn gìn giữ vẹn nguyên qua hàng thế kỷ.
Nghi thức đón vị thần Toshigami
Đối với người Nhật, năm mới không chỉ là sự thay đổi của các con số trên tờ lịch mà là thời điểm linh thiêng để đón vị thần Toshigami - vị thần của mùa màng bội thu và phước lành tổ tiên. Chính vì thế, công việc chuẩn bị bắt đầu từ rất sớm với nghi thức Osoji (Đại tiệt trùng). Đây không đơn thuần là việc dọn dẹp nhà cửa mà mang ý nghĩa thanh tẩy bụi trần của năm cũ, dọn sạch những điều không may mắn để sẵn sàng đón nhận vận khí mới. Cả gia đình cùng chung tay lau chùi từng ngóc ngách, biến ngôi nhà trở nên tinh tươm và thanh khiết.
Sau khi nhà cửa sạch sẽ, người Nhật tiến hành trang trí (thường vào ngày 28 hoặc 30 tháng 12, tránh ngày 29 vì phát âm giống từ "đau khổ"). Ba vật phẩm không thể thiếu trước cửa mỗi gia đình là Kadomatsu, Shimekazari và Kagami Mochi. Kadomatsu là cặp chậu cây làm từ ống tre, cành thông và cành mận đặt trước cổng, đóng vai trò như ngọn hải đăng dẫn lối cho thần linh hạ giới.
Shimekazari hay chính là vòng hoa bện từ dây thừng rơm thiêng liêng, trang trí thêm quả cam đắng và lá dương xỉ, treo ngay cửa chính để xua đuổi tà ma và bệnh tật. Hay Kagami Mochi là chiếc bánh giầy tròn trịa xếp chồng lên nhau cùng quả cam daidai, được đặt trang trọng trên bàn thờ để dâng cúng thần linh, tượng trưng cho sự viên mãn và thế hệ nối tiếp.
Ẩm thực ngày Tết
Không khí Tết Nhật Bản không thể trọn vẹn nếu thiếu đi hương vị của những món ăn truyền thống mang đậm ý nghĩa phong thủy. Vào đêm giao thừa, trong khi tiếng chuông chùa ngân vang, người dân sẽ cùng nhau thưởng thức bát mì Toshikoshi Soba. Sợi mì dài và dai tượng trưng cho sự trường thọ, đồng thời việc cắn đứt sợi mì cũng mang ý nghĩa cắt bỏ mọi tai ương, xui xẻo của năm cũ để bước sang năm mới nhẹ nhàng hơn.
Toshikoshi Soba - món ăn không thể thiếu vào đêm giao thừa, tượng trưng cho sự trường thọ và ước nguyện cắt bỏ mọi xui xẻo của năm cũ
Trong những ngày đầu năm, thay vì nấu nướng vất vả, người nội trợ Nhật Bản chuẩn bị sẵn các hộp Osechi Ryori sơn mài đẹp mắt. Mỗi món ăn trong hộp Osechi đều gửi gắm một lời nguyện cầu: trứng cá trích (Kazunoko) cầu con đàn cháu đống, tảo bẹ (Kobu) cầu niềm vui, hạt dẻ (Kurikinton) cầu tài lộc... Đến ngày 7/1, phong tục ăn cháo Nanakusa Gayu (cháo thất thảo) với 7 loại rau thảo mộc giúp dạ dày phục hồi sau những bữa tiệc tùng và cầu mong sức khỏe dẻo dai cho cả năm.
Phong tục ăn cháo Nanakusa Gayu vào ngày 7/1 giúp bồi bổ cơ thể và cầu mong một năm mới dẻo dai
Hatsumode và tiếng chuông trừ tịch
Khoảnh khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới tại Nhật Bản diễn ra trong không khí trang nghiêm và tĩnh lặng của tiếng chuông chùa. Tại các ngôi chùa lớn như Chion-in (Kyoto) hay Zojoji (Tokyo), nghi thức Joya no Kane (Lễ rung chuông) được thực hiện với 108 hồi chuông ngân vang, tượng trưng cho việc loại bỏ 108 phiền não của con người theo giáo lý Phật giáo. Người dân lặng lẽ lắng nghe, gửi gắm những ước vọng bình an vào hư không.
Tiếng chuông truyền thống đêm giao thừa của người Nhật
Ngay sau giao thừa hoặc vào sáng mùng 1, dòng người sẽ đổ về các đền đài Thần đạo hoặc chùa chiền để thực hiện Hatsumode - chuyến viếng thăm thần linh đầu tiên trong năm. Họ ném những đồng xu 5 yên (Go-en, phát âm giống từ "duyên phận") vào thùng công đức, vỗ tay cầu nguyện và rút quẻ bói Omikuji để dự đoán vận mệnh. Bên cạnh đó, phong tục Hatsuhinode ngắm bình minh đầu tiên của năm mới tại các bãi biển hay đỉnh núi cũng được giới trẻ cực kỳ hưởng ứng, xem như nghi thức nạp năng lượng dương khí cho một khởi đầu rực rỡ.
Văn hóa lì xì và gửi thiệp Nengajo
Dù xã hội phát triển với công nghệ số, người Nhật vẫn giữ nét đẹp trao gửi tình cảm qua những phong bao lì xì Otoshidama dành cho trẻ nhỏ. Số tiền mừng tuổi tuy không quá lớn nhưng được trao đi với tất cả sự trân trọng, đựng trong những phong bao in hình ngộ nghĩnh. Song song đó là văn hóa gửi thiệp chúc tết Nengajo. Dù email và tin nhắn lên ngôi, hàng triệu tấm thiệp giấy được bưu điện Nhật Bản chuyển phát chính xác vào sáng ngày 1/1 vẫn là minh chứng cho sự tỉ mỉ và tấm lòng hiếu khách, trân trọng các mối quan hệ của người dân xứ Phù Tang.
Văn hóa viết thiệp Nengajo
Có thể nói, quyết định chuyển đổi lịch ăn Tết từ thế kỷ 19 đã giúp Nhật Bản hòa nhập mạnh mẽ với kinh tế phương Tây, nhưng không vì thế mà họ đánh mất bản sắc. Ngược lại, Tết Dương lịch tại Nhật Bản ngày nay là một sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo, nơi du khách vừa cảm nhận được nhịp sống hiện đại, vừa đắm mình trong không gian tâm linh huyền bí của một trong những nền văn minh lâu đời nhất châu Á.
