Biệt thự Đốc phủ sứ Võ Hà Thanh, hay còn gọi là "nhà lầu ông Phủ", nằm ven sông Đồng Nai, là một trong những công trình kiến trúc cổ hiếm hoi còn tồn tại từ thời Pháp thuộc. Được xây dựng vào năm 1924, căn biệt thự này mang đậm phong cách kiến trúc Pháp, với vật liệu xây dựng, nội thất cao cấp được nhập khẩu hoàn toàn và chuyển về bằng tàu biển. Điều này không chỉ phản ánh độ giàu có của gia đình ông Đốc phủ sứ, mà còn cho thấy tầm quan trọng của chủ nhân căn nhà trong bối cảnh xã hội thời bấy giờ.
Căn biệt thự được thiết kế theo phong cách Đông Dương, thể hiện qua các chi tiết kiến trúc đối xứng, cột trụ lớn và cửa sổ rộng đón ánh sáng tự nhiên. Phong cách này nhấn mạnh sự sang trọng nhưng vẫn giữ được tính tiện dụng. Các yếu tố như ban công, mái ngói dốc, và hệ thống cửa sổ gỗ lớn đều nhằm mục đích tạo ra không gian rộng rãi, thoáng đãng, phù hợp với khí hậu nhiệt đới của miền Nam Việt Nam và kết nối không gian sống với cảnh quan thiên nhiên ven sông.
Ngoài giá trị về kiến trúc, căn biệt thự này còn là nơi lưu giữ nhiều câu chuyện lịch sử. Năm 1996, căn biệt thự này được chọn làm bối cảnh chính để quay bộ phim Người đẹp Tây Đô. Đặc biệt, trong trận lụt lớn năm 1952, căn nhà đã trở thành nơi trú ẩn cho hơn 100 người dân, giúp họ thoát khỏi cảnh màn trời chiếu đất. Đây là một trong những sự kiện khắc sâu vào ký ức của cộng đồng địa phương, khiến ngôi biệt thự không chỉ là một công trình kiến trúc mà còn là biểu tượng của sự an toàn và bảo vệ trong những thời điểm khó khăn.
Căn biệt thự với kiến trúc độc đáo, mang nhiều giá trị văn hoá, lịch sử từng là bối cảnh diễn ra bộ phim nổi tiếng "Người đẹp Tây Đô"
Ngoài ra, biệt thự Đốc phủ sứ Võ Hà Thanh còn gắn liền với quá trình phát triển kinh tế của Biên Hòa. Ông Võ Hà Thanh, từ một người lao động bình thường, đã trở thành một trong những người giàu có và quyền lực nhất khu vực nhờ việc sở hữu đồn điền cao su và hầm khai thác đá lớn. Căn biệt thự với kiến trúc Pháp tinh tế là minh chứng cho sự thịnh vượng của gia đình ông trong thời kỳ thuộc địa.
Hiện tại gia đình hậu duệ của ông Võ Hà Thanh vẫn đang sinh sống trong căn biệt thự này. Tuy nhiên, do vị trí nằm trên khu đất thuộc diện quy hoạch của dự án xây dựng đường ven sông Đồng Nai, biệt thự đang đối diện với nguy cơ bị phá bỏ. Dự án này, với tổng chiều dài hơn 5 km và vốn đầu tư gần 2.000 tỷ đồng, nhằm mục đích cải thiện hạ tầng giao thông và phát triển kinh tế địa phương.
Tuy nhiên, quyết định phá bỏ biệt thự đã vấp phải sự phản đối từ nhiều chuyên gia văn hóa và cộng đồng. Họ cho rằng, với giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc của ngôi nhà, việc bảo tồn nó là cần thiết. Ông Trần Quang Toại, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Đồng Nai, nhấn mạnh rằng ngôi biệt thự không chỉ là một công trình kiến trúc cổ mà còn là một phần quan trọng của lịch sử địa phương.
Trước giá trị văn hóa của ngôi nhà, vào cuối chiều 20/9 UBND tỉnh Đồng Nai đã lập đoàn khảo sát gồm các đại diện từ Sở Xây dựng, Sở Văn hóa Thể thao Du lịch, Hội Khoa học Lịch sử và lãnh đạo thành phố Biên Hòa để xem xét các phương án bảo tồn.
Ông Trần Đăng Ninh, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Đồng Nai, cũng bày tỏ quan điểm tương tự. Ông cho rằng biệt thự Đốc phủ sứ Võ Hà Thanh có thể trở thành một bảo tàng hoặc trung tâm giáo dục lịch sử, góp phần giới thiệu văn hóa địa phương đến du khách. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng cần có sự phối hợp giữa các bên liên quan để tìm ra giải pháp phù hợp về tài chính và pháp lý.
Tiến sĩ khoa học, Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn đề xuất rằng có nhiều giải pháp để bảo tồn ngôi biệt thự cổ này. Trước tiên, có thể di dời toàn bộ công trình bằng phương pháp của những chuyên gia dịch chuyển nhà (thường gọi là "thần đèn"). Một lựa chọn khác là điều chỉnh thiết kế tuyến đường, kéo nó lấn ra phía sông Đồng Nai để bảo vệ biệt thự mà không cần phải phá dỡ.
Dự án đường ven sông Đồng Nai, dài 5,2km, nối từ cầu Hóa An đến xã Bình Hòa, huyện Vĩnh Cửu, khởi công từ năm 2021 với tổng vốn đầu tư 1.300 tỷ đồng.
Sự mâu thuẫn giữa bảo tồn di sản và phát triển hạ tầng không phải là vấn đề mới ở Việt Nam, và trường hợp biệt thự Đốc phủ sứ Võ Hà Thanh là một ví dụ điển hình. Dự án đường ven sông Đồng Nai có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hạ tầng giao thông, giảm ùn tắc và thúc đẩy kinh tế địa phương. Tuy nhiên, việc phá bỏ một công trình có giá trị văn hóa và lịch sử như biệt thự này có thể gây tổn hại đến ký ức cộng đồng và di sản văn hóa.
Cơ quan chức năng hiện đang xem xét các phương án khác nhau, bao gồm việc nắn lại tuyến đường để tránh phá hủy biệt thự, nhưng vẫn đảm bảo phát triển dự án một cách hiệu quả. Quyết định cuối cùng vẫn còn đang được thảo luận, nhưng sự kiện này đã làm dấy lên nhiều cuộc tranh luận về việc phát triển bền vững, bảo vệ di sản văn hóa và cách quản lý những tài sản quý giá này.
