Sao người ta cứ hay “nôn” Tết?
Đó là một chiếc hộp hình tròn có 6 ngăn, được làm bằng nhựa cứng với những hoa văn trong mờ. Thật lòng mà nói, nó trông quá đơn giản nếu so với những chiếc hộp mứt mà tôi thấy ở nhà người ta. Nhưng không hiểu sao trong thế giới quan của cả hai chị em, chiếc hộp ấy mới tuyệt đẹp làm sao, nơi mẹ sẽ cho vào đó nào là những món bánh mứt đẹp đẽ, ngon lành, ngọt lịm.
Chiếc hộp luôn được trưng bày ở nơi trang trọng nhất trong nhà vào những ngày đầu năm, và việc của chị em tôi chỉ là cả ngày canh chừng xem khi nào chiếc hộp vơi đi để châm thêm mứt vào. Xem nào, ngăn tròn ở giữa sẽ luôn đựng mớ hạt dưa béo ngậy cứ khiến ta say sưa, ăn hoài không thể dứt. Có năm, nhà tôi không cắn hạt dưa vì sợ phẩm màu, mẹ chuyển sang mua hạt bí, hạt hướng dương. Các ngăn còn lại sẽ đựng mứt dừa, mứt bí, mứt hạt sen, mứt tắc, mứt gừng, mứt me, mứt mãng cầu, bánh kẹo, đậu phộng da cá…
Mứt dừa là loại mứt rẻ nhất, phổ thông nhất mà gần như nhà nào cũng có. Đó cũng là loại mứt yêu thích của tôi. Cứ nghĩ mà xem, từng thớ cơm dừa dày được bào mỏng thành vô số những sợi dừa trắng tựa như mái tóc mây của những con búp bê trong cửa hàng, rồi trôi bồng bềnh trong chiếc chảo lớn với lửa nhỏ cho đến khi những hạt đường kết lại bám xung quanh từng sợi dừa và tỏa ra mùi thơm ngào ngạt khắp căn bếp. Mứt dừa ngon là khi ăn vào vẫn giữ được độ dẻo, ngọt vừa, béo ngậy, không bị khô. Sau này người ta còn nhuộm màu cho mứt dừa với lá dứa, lá cẩm, rau dền, cà phê… tạo thành những thố mứt vô cùng bắt mắt ở chợ.
Ngoài mứt dừa, tôi còn mê mẩn mứt me được làm từ những trái me to cạo vỏ, tách hạt, ngào cùng nước đường đỏ, chút muối ớt cho đến khi trở thành những miếng mứt me dẻo, chua, ngọt, cay được bọc trong giấy bóng quyến rũ. Vì làm khá công phu nên mứt me cũng là loại mứt khá đắt đỏ. Mẹ tôi vì tiết kiệm nên ít khi mua nên chị em tôi chỉ còn cách tranh thủ ăn thật nhiều mứt me khi đi chúc tết nhà hàng xóm. Mứt mãng cầu, mứt thơm, mứt khế, mức tắc (mứt quất)… cũng là những loại mứt mà tôi yêu, đều là những thứ quả chua được kết hợp với mật, với đường tạo thành những món nhâm nhi giúp kích thích và cân bằng các vị giác, khiến tuyến nước bọt hai bên quai hàm hoạt động mạnh đồng thời lại giữ được vị ngọt hậu thanh tao trên đầu lưỡi. Tôi cũng khá thích mứt hạt sen vì vị bùi bùi, béo béo của nó.
Nhưng chẳng hiểu sao tôi lại không thích mứt bí được làm từ những trái bí già. Tôi nghĩ vị của nó có phần nhạt nhẽo và nên chỉ chỉ dùng để nấu canh mà thôi. Tôi cũng không thích mứt khoai lang vì nó khá ngán trong khi mứt cà rốt hay đu đủ thỉnh thoảng khiến tôi sặc vì quá ngọt. Riêng mứt gừng là thứ tôi tin rằng người lớn và trẻ con sẽ có quan điểm khác nhau. Trong khi mẹ tôi tôn thờ mứt gừng (đối với bà gừng là thứ dược phẩm thiên nhiên kỳ diệu có thể chữa bách bệnh) thì chị em tôi thường nhăn mặt khi bị mẹ bắt ăn một lát mứt gừng cay nồng. Sau này, người ta còn làm mứt kiwi, mứt sơ-ri, mứt cóc, mứt vỏ bưởi, mứt cà chua… Ngoài các món mứt truyền thống, ngày Tết bây giờ các gia đình còn làm thêm vài món nhắm để đãi khách như khô gà lá chanh, xoài ngâm, me ngâm, chân gà sả tắc, đậu nành sấy v.v. Bao nhiêu món ngon ăn mãi cả ngày không chán, chả trách sao người ta cứ hay “nôn” Tết.
Hộp đựng ký ức
Chiếc hộp mứt màu đỏ ấy dường như không chỉ là một chiếc hộp đựng mứt đơn thuần, nó còn chứa đựng cả một khung trời ký ức của cả gia đình tôi qua bao thăng trầm. Lúc ba tôi còn đương chức, chiếc hộp chỉ đựng các loại mứt bánh đắt tiền mà người ta biếu tặng, chị em tôi ăn không hết lại lấy ra xếp đồ hàng chơi. Khách khứa đến nhà nườm nượp suốt ba ngày Tết nên chiếc hộp luôn ăm ắp, bóng bẩy, ngọt ngào.
Nhưng đến khi ba tôi mất việc, gia đình lâm vào cảnh nợ nần, chiếc hộp chỉ có vài món mứt cơ bản mà mẹ tự làm hoặc mua rẻ ở chợ vào hôm ba mươi. Cũng chẳng còn mấy ai đến chúc Tết như xưa nữa. Chiếc hộp nằm đơn độc trên bàn giữa phòng khách trống vắng và buồn hiu, lặng lẽ hồi tưởng về những thời kỳ rực rỡ nào đó đã qua. Và rồi khi chị em tôi trưởng thành, đi làm và bắt đầu chu du khắp nơi, tôi lại nhìn thấy trong hộp mứt nhà mình xuất hiện những món thời thượng, lạ lẫm hơn như hạt macca, hạt óc chó, hạt điều, chà là, chocolate Thụy Sĩ, bánh quy Pháp, bánh trà xanh Nhật… Và tất nhiên, vẫn luôn luôn có món mứt dừa của tôi và mứt gừng của mẹ.
Bao nhiêu mùa Tết đến rồi đi, chiếc hộp mứt màu đỏ của gia đình tôi đã luôn ở đó, nơi ấm cúng nhất trong phòng khách. Trong suốt những năm tháng khó khăn ấy, bao nhiêu món đồ trong nhà đã bị bán đi nhưng chiếc hộp mứt vẫn luôn được mẹ tôi yêu quý giữ lại vì nó là thứ gợi nhắc về sự sum vầy, đoàn viên, hạnh phúc, đủ đầy. Chiếc hộp cũng đã ở đó trong hành trình trưởng thành của chị em tôi, từ những đứa trẻ nghèo ở vùng ven biển cho đến khi lớn lên, đi học, đi làm và bước ra thế giới. Dù đi bao xa hay bao lâu, dù đã được thưởng thức bao nhiêu món ngon vật lạ, nhưng mỗi bận được trở về nhà những ngày cận Tết, chúng tôi vẫn tranh nhau được lau chiếc hộp mứt màu đỏ, rồi nghĩ xem mình nên bỏ mứt nào vào ô nào.
Mấy năm gần đây, mẹ tôi mắc bệnh tiểu đường nên không còn ăn được mứt Tết nữa. Chị em tôi cũng đã đến độ tuổi kiêng cữ đường và đồ ngọt vì lý do sức khỏe nên trong nhà cũng không còn nhiều loại mứt truyền thống như xưa. Chiếc hộp giờ chủ yếu đựng các loại đậu, hạt tốt cho sức khỏe, một chút mứt gừng và mứt dừa ít đường. Nhưng dù sao thì nó vẫn luôn ở đó trên bàn khách giữa ngôi nhà, óng ả và đáng yêu như một món quà.
Năm nay vì công việc nên tôi không đón Tết cùng gia đình ở Việt Nam mà đang co ro trong cái lạnh lẽo của xứ tuyết Bắc Âu. Ở giữa mùa đông băng giá này, khi nghĩ về ngày Tết, hình ảnh chiếc hộp mứt màu đỏ giản dị ấy lại trở về cứ như một tiếng vọng đầy xúc cảm vang lên trong ký ức tôi. Hơn ba mươi năm đã trôi qua nhưng tôi vẫn nhớ cái cảm giác lần đầu nhìn thấy chiếc hộp mứt, rõ mồn một, như thể tôi vẫn là cô bé con sáu tuổi của buổi chiều hôm ấy đi chợ cùng mẹ. Tôi vẫn còn nhớ rõ từng món mứt tết, bánh kẹo, hạt dưa mà mình bỏ vào, sau bao năm trời. Như thể chúng đã luôn như vậy, luôn ở đó. Và những ngày Tết đã qua hay những người mà chúng ta từng là, trong quá khứ, vẫn tiếp tục sống cho đến tận cùng thời gian.
