Nghệ sĩ kabuki nhí cuối cùng ở làng Damine

Cô bé Mao Takeshita 6 tuổi mặc một bộ kimono nặng nề, khuôn mặt cô bé được tô một lớp phấn trắng dày của diễn viên kabuki. Trước mặt cô bé, hàng trăm khán giả đang ngồi trên những tấm chiếu tatami. Cô bé bước về phía trước, theo ánh đèn chiếu và bắt đầu một điệu múa, rồi giới thiệu bản thân theo phong cách độc đáo của một vở kịch cổ.

Sự xuất hiện của cô bé đã khai màn vở kịch, và Mao bắt đầu diễn một mình. Khi năm học mới bắt đầu, cô bé là học sinh lớp 1 duy nhất tại trường tiểu học Damine, một ngôi làng ở miền núi thuộc miền trung Nhật Bản. Ở trường, cô bé tham gia vào một nhóm học diễn kịch kabuki thiếu nhi. Và Mao cũng có thể là diễn viên nhí cuối cùng của nghệ thuật kịch truyền thống kabuki ở ngôi làng miền núi hẻo lánh này.

Hàng năm, các học sinh ở đây dành nhiều tháng để chuẩn bị cho vai diễn của mình trong một vở kịch được dân làng dàn dựng công phu để tôn vinh Quan âm Bồ tát. Người dân Damine đều hết lòng với buổi biểu diễn, họ thường xây dựng một sân khấu tạm bằng tre. Nhiệt tình này đã giúp giữ cho trường tiểu học Damine tồn tại trong khi nhiều trường khác trên khắp các vùng nông thôn Nhật Bản phải đóng cửa vì thiếu trẻ em.

Khi Damine cũng như nhiều ngôi làng khác của Nhật Bản phải đối mặt với tình trạng dân số già và những cuộc di cư đến các thành phố lớn, nghi thức đã tồn tại qua hàng chục thế hệ này có thể biến mất vào một ngày nào đó. Nhưng bây giờ, vẫn chưa phải lúc.

Buổi biểu diễn được tổ chức vào mỗi tháng hai. Những đứa trẻ hăng hái trang điểm ở hậu trường, rồi lướt qua hanamichi (hoa đạo) xuất hiện trên sân khấu đầy kịch tính, dậm chân và vung gươm. Đám đông ồ lên tán thưởng, ném những gói đầy tiền xu lên chiếc khay kim loại trên sân khấu. Tiếng đồng ca của bản hợp xướng, kết hợp với tiếng đàn samjo, đã lay động khán giả, sưởi ấm bầu không khí giá lạnh ở một miền quê Nhật Bản rất xa những con phố nhộn nhịp ở Tokyo hay Osaka hiện đại.

Việc luyện tập đầy công phu cho buổi biểu diễn được thực hiện bên trong trường học - vốn chỉ bao gồm một tòa nhà gỗ kiểu cũ với ba phòng học, thư viện và một khán phòng nhỏ, nơi các em tụ tập để luyện thanh nhạc và ăn trưa. Các bức ảnh treo dọc theo hành lang trong trường là của các lớp đã tốt nghiệp trong hơn 100 năm qua. Đó là một câu chuyện về sự suy tàn của một truyền thống, bắt đầu bằng những bức ảnh đen trắng nghiêm túc của các nhóm học sinh mặc kimono và kết thúc bằng những bức ảnh màu của một vài đứa trẻ trong trang phục cứng nhắc của phương Tây, lọt thỏm giữa các giáo viên với số lượng đông hơn nhiều.

Lễ hội Damine, trong một số khía cạnh có thể coi là một "hóa thạch sống", bắt nguồn từ hơn 370 năm trước, vào thời kỳ Nhật Bản còn ở dưới chế độ cai trị hà khắc của Mạc phủ. Nó là một trong số ít các chương trình biểu diễn vẫn được tổ chức trên sân khấu tạm ngoài trời. Những buổi biểu diễn kabuki đã là một truyền thống ở trong vùng Chubu thuộc miền trung Nhật Bản, nơi này không chỉ có vị trí địa lý quan trọng mà còn mang nhiều dấu ấn lịch sử. Các lãnh chúa có ý định thống nhất đất nước vào cuối thế kỷ XVI đều xuất thân từ vùng này.

Cư dân ở Damine nói rằng lễ hội của họ bắt đầu bằng một phép màu. Chuyện kể rằng, một mùa hè nọ, có một nhóm người đi vào rừng của shogun và lấy trộm một ít gỗ để dựng lại đền. Đây một trọng tội. Khi shogun cử người đi điều tra, dân làng đã cầu khấn Quan âm cứu họ, nguyện rằng chừng nào ở làng Damine còn có ba hộ gia đình, họ sẽ tổ chức một lễ hội để vinh danh Quan âm mỗi năm. Sau đó, một trận bão tuyết dị thường đã ngăn thanh tra vào làng, và từ ấy, mỗi năm dân làng lại tổ chức một buổi trình diễn kabuki, ngay cả trong Thế chiến II.

Giờ đây, nhiệm vụ dạy các em nhỏ diễn kabuki là của bà Suzume Ichikawa, 82 tuổi, cùng một số cựu thành viên nhà hát kịch. Khi còn là một thiếu nữ, bà Ichikawa đã tham gia đoàn văn công biểu diễn trên khắp đất nước. Nhiều thập kỷ sau, bà vẫn dạy học sinh hát và múa những vũ điệu đã trở thành truyền thống nổi tiếng nhất Nhật Bản.

Bà Ichikawa tin rằng màn vũ kịch kabuki trong lễ hội Damine có tuổi đời lâu nhất trong vùng. Nhưng bà không rõ nó có thể tồn tại bao lâu nữa: không chỉ trẻ em, mà cả giáo viên cũng dần biến mất. Đến khi bà Ichikawa cũng qua đời, bà không biết ai sẽ thay thế mình. Giờ không còn ai hết lòng vì kabuki nữa, bà nói. Những đứa trẻ, nếu có, có lẽ sẽ phải học diễn kabuki bằng cách xem video.

Mặc dù lễ hội vẫn không thay đổi trong những năm qua, nhưng làng Damine và thị trấn Shitara đã thay đổi rất nhiều. Nhiều nhà trọ Nhật Bản kiểu cũ nằm dọc theo các đường phố chính đã ngừng hoạt động. Trước đây, có một đường sắt chạy dọc theo bờ sông và xuyên qua núi, được những người khai thác gỗ sử dụng trong cuộc tái thiết Nhật Bản thời hậu chiến. Tuyến đường sắt này đã đóng cửa vào những năm 1960. Bây giờ chỉ còn một tuyến xe buýt từ thị trấn đến thành phố Shinshiro, cách đó khoảng một giờ, nhưng xe buýt gần như không có khách. Shitara cũng cho thấy những dấu hiệu suy thoái, mặc dù chính phủ đã đầu tư nhiều vào thị trấn trong nỗ lực hiện đại hóa nông thôn. Ngành dịch vụ duy nhất có tăng trưởng thực sự trong thị trấn là chăm sóc người cao tuổi.

Năm nay, thị trấn có kế hoạch bắt đầu xem xét tương lai của trường tiểu học Damine. Nó có thể sẽ được sáp nhập với một trường khác ở trong vùng gần đó. "Đây là một vấn đề khó khăn," ông Masahiro Toyama, Trưởng phòng Giáo dục cho biết. "Đóng cửa trường cũng giống như xé nát linh hồn của làng vậy."

Hà Lê