Bộ tranh phác thảo y phục Việt Nam thời Nguyễn

Sinh ra và lớn lên ở Huế - cố đô của triều Nguyễn, họa sĩ minh họa Đặng Hữu Thành, bút danh Phổ Ngạn (溥彥), bắt đầu nghiệp vẽ từ khá sớm nhưng từ 2020, anh mới bước chân vào con đường văn hoá cổ phong. Hiện sống tại Đà Nẵng, anh vẫn kiên trì theo đuổi niềm đam mê tái hiện lịch sử qua tranh, đặc biệt là giai đoạn nhà Nguyễn (1802-1945).

“Quê hương và tuổi thơ mình gắn liền với Huế, nên văn hóa triều Nguyễn luôn là nguồn cảm hứng và niềm yêu thích lớn nhất”, anh chia sẻ, dù cho trong quá trình làm việc, anh vẫn nghiên cứu và tìm hiểu nhiều triều đại khác như Lý, Trần, Lê.

Bài liên quan

Vẽ tranh trên kiếng - Trải nghiệm “ngược” qua mặt kính

Sắc Nam Thấu Kiếng - Di sản Nam Bộ qua lăng kính đa giác quan

Dự án tái hiện y phục Việt Nam thời Nguyễn

Từ đầu năm 2024, Đặng Hữu Thành bắt đầu một dự án dài hơi: phác họa lại y phục Việt Nam thời Nguyễn dựa trên nghiên cứu cá nhân, với mục tiêu ra mắt thêm nhiều bộ tranh và nội dung liên quan đến văn hóa, phong tục, lịch sử. "Mỗi tác phẩm thường mất từ vài ngày đến một tuần để hoàn thành, nhưng với những đề tài tư liệu khan hiếm, thời gian có thể kéo dài tới vài tuần", anh chia sẻ.

Bộ tranh phác hoạ y phục Việt Nam thời nhà Nguyễn của tác giả Đặng Hữu Thành đã tái hiện đa dạng các dạng trang phục, từ cung đình đến dân gian, thể hiện rõ sự phân tầng xã hội và đặc điểm lễ nghi.

Dưới triều Nguyễn, y phục không chỉ là phương tiện che thân mà còn là biểu tượng rõ ràng của quyền uy, thứ bậc và nghi lễ. Giữa những sắc màu lộng lẫy nơi hoàng cung, mỗi bộ trang phục là một “ngôn ngữ” riêng, được quy định chặt chẽ về chất liệu, hoa văn và màu sắc.

Với nữ giới hoàng tộc, chiếc áo nhật bình cổ vuông, tay rộng, thân dài, trang trí hoa văn cầu kỳ là dấu hiệu nhận diện địa vị. Tùy bậc vị mà màu sắc và họa tiết thay đổi: hoàng hậu mặc áo nhật bình được thêu chỉ vàng văn phượng, loan, trĩ , các đồ án bát bảo và tam sơn thuỷ ba cầu kì uy nghiêm, công chúa và phi tần mỗi bậc một màu riêng, thể hiện sự phân cấp trong cung đình.

Song song, lễ phục của vua - long bào là đỉnh cao của quyền lực. Áo được dệt gấm vàng, thêu rồng năm móng uốn lượn trên sóng mây, biểu thị tối thượng. Hoàng tử và quan lại cũng có mãng bào nhưng số móng rồng, màu sắc và hoa văn đều được điều chỉnh để không lấn quyền đế vương.

Trong các dịp tế lễ, hôn sự hay yến tiệc, hình ảnh nam giới trong áo tấc thân dài, tay rộng, gấu tà đo bằng “tấc” tạo nét trang trọng nhưng vẫn gắn bó với đời sống. Trang phục tong sinh hoạt thường nhật, các loại áo ngũ thân, tứ thân, áo bà ba, áo cánh, áo lá, áo vạt hò hiện diện khắp nơi.

Hoàn thiện diện mạo là những khăn vấn, mũ mãng tinh xảo. Nam giới đội khăn đóng hoặc mũ cánh chuồn, nữ giới hoàng tộc và mệnh phụ khoe vẻ kiêu sa với mũ phượng, trâm vàng. Khi vào mùa lễ lớn, hoàng cung khoác lên mình áo miện, áo bào đi kèm đai ngọc, hốt ngà (thẻ bài bằng ngà hoặc gỗ, ngọc), hài (giày) thêu. Mỗi chi tiết phản chiếu uy nghiêm và sự tinh tế đã được gìn giữ qua nhiều thế kỷ.

Dưới thời vua Minh Mạng, trang phục được cải cách để thống nhất và thể hiện bản sắc dân tộc, trong khi giai đoạn vua Khải Định chứng kiến sự giao thoa với văn hóa phương Tây. “Trang phục thời Nguyễn không chỉ để phân biệt đẳng cấp, mà còn là một phần của di sản văn hóa”, anh Thành nhận định.

Hành trình tìm tư liệu gian nan

Phần lớn thông tin và hình ảnh phục vụ minh họa, Thành tìm kiếm qua các cộng đồng cổ phục như Đại Việt Cổ Phong, Việt Phục Hội, cũng như những sàn đấu giá quốc tế như Millon, Invaluable, Balclis, Sotheby’s - thường xuyên cập nhật và trưng bày các hiện vật và tranh ảnh Việt Nam ở nước ngoài. Ngoài ra, anh khai thác kho tư liệu từ các thư viện lớn như Gallica, Weltmuseum Wien, Quai Branly. Bạn bè và các anh chị trong giới nghiên cứu cổ phong cũng là nguồn hỗ trợ quan trọng.

“Khó khăn nhất luôn nằm ở việc tìm kiếm và xác minh tư liệu. Nhiều nguồn còn rời rạc, thiếu thống nhất, thậm chí tồn tại dị bản hoặc sai lệch”, anh nói. Vì vậy, khâu sàng lọc để đảm bảo tính chính xác đòi hỏi nhiều thời gian và công sức.

Với mục tiêu là tái hiện y phục một cách chi tiết và bám sát nhất có thể với tư liệu và hiện vật thực tế, tuy nhiên, việc thiếu hụt hoặc mơ hồ về tư liệu là điều khó tránh. Khi đó, tác giả linh hoạt vận dụng các nguồn tài nguyên văn hoá khác, như đồ án hoa văn truyền thống hoặc các kiểu thức y phục tương đồng, để bổ sung và thay thế. “Cách làm này không chỉ giúp tác phẩm thêm cuốn hút mà còn cung cấp thêm nhiều kiến thức văn hoá mới cho người xem”, hoạ sĩ Đặng Hữu Thành chia sẻ.

Từ y phục cung đình đến thần thoại, quân sự và phong tục Việt xưa

Bộ tranh minh họa y phục chỉ là một phần trong loạt dự án văn hóa mà Thành đang thực hiện. Anh từng vẽ về các dạng trang phục quân lính thời Nguyễn, từ lính hộ vệ, lính thượng trà, nhạc binh, kỵ binh, nghi vệ triều đình đến nghi vệ dân gian. Ngoài ra anh còn sở hữu bộ tranh về thần thú, yêu ma quỷ quái trong văn hóa Việt Nam, mô tả đa dạng tạo hình và chủng loại. Hiện tại, anh hợp tác với Saola Book để xuất bản “Yêu thần tạp lục” - bộ sách minh họa và nghiên cứu giai thoại yêu ma, truyện linh dị trong thư tịch Việt Nam.

Thông qua các dự án, Đặng Hữu Thành mong muốn góp phần cung cấp tư liệu giá trị cho nghiên cứu và giảng dạy, đồng thời khơi dậy niềm đam mê tìm hiểu văn hóa truyền thống trong giới trẻ. “Hy vọng tranh của mình sẽ giúp mọi người cảm nhận rõ hơn thẩm mỹ và tinh thần của người Việt xưa”, anh bày tỏ.

Bài: Quỳnh Mai - Ảnh: Đặng Hữu Thành