VI
EN
Giữa những lăng tẩm rộng lớn của triều Nguyễn, Lăng Khải Định nằm khiêm tốn về diện tích nhưng lại nổi bật bởi sự táo bạo trong phong cách. Công trình mất 11 năm xây dựng, hoàn thành năm 1931, được xem là điểm giao thoa rõ nét nhất giữa nghệ thuật truyền thống Việt Nam và tinh thần kiến trúc Âu châu đầu thế kỷ XX. Trên núi Châu Chữ, lăng hiện lên như một khối công trình sắc lạnh mà tinh mỹ, đưa người xem đi từ ngạc nhiên sang tò mò rồi dần chìm vào từng lớp câu chuyện lịch sử.
Lăng Khải Định mang dáng vẻ sắc lạnh và ma mị khi nhìn từ bên ngoài
Con đường bậc đá dẫn vào chốn trang nghiêm
Lăng Khải Định nằm trên triền núi Châu Chữ, cách trung tâm Huế khoảng 10 km. Đường dẫn vào lăng qua lớp lớp bậc đá xám đen, hơi dốc nhưng đủ rộng để người ta thong thả bước. Mỗi bước chân như đưa du khách tách dần khỏi không gian ồn ã phía dưới, chỉ giữ lại nhịp thở cùng tiếng gió len qua rừng thông.
Cổng Tam Quan mở ra một khung cảnh trang nghiêm: sắc xám của xi măng và đá phủ lên toàn bộ mặt tiền. Dưới ánh nắng nhẹ, những ô cửa vòm và trụ biểu hiện lên rõ từng đường nét. Lăng không khoác lên vẻ cổ kính bằng gạch nung hay mái ngói rêu phong như những công trình trước đó mà mang sự thô ráp, dứt khoát của kiến trúc hiện đại, vừa cổ kính vừa phảng phất nét tân kỳ.
Những bậc đá dẫn lên cổng Tam Quan
Dọc hai bên bậc thang là những trụ biểu, lan can chạm trổ họa tiết rồng, mây, hoa lá. Không gian mở dần theo chiều cao, để rồi khi đặt chân tới sân chầu, người xem như đứng trước một sân khấu đá hoành tráng.
Sân chầu - nơi quá khứ được khắc vào đá
Tại tầng sân thứ nhất được gọi là sân chầu, hàng tượng quan văn, quan võ, ngựa, voi được xếp thành hai hàng đối xứng trong tư thế trang trọng. Mỗi tượng đều phủ lớp rêu phong vừa đủ để lộ dấu vết thời gian nhưng không làm mờ đi vẻ sắc sảo của kỹ thuật điêu khắc. Sự tỉ mỉ trong từng đường gân áo, từng nếp mũ, tư thế khiến người ta không khỏi ngạc nhiên trước kỹ nghệ điêu khắc của thợ Huế thời bấy giờ.
Hàng tượng quan văn, quan võ, voi, ngựa đúc bằng xi măng tại sân chầu
Giữa khoảng sân là bia đá ghi công đức, dựng trên ngai lớn. Những hoa văn rồng chầu, mây lượn, sen nở được chạm khắc chi tiết, vừa mang yếu tố phương Đông quen thuộc vừa hòa cùng phong cách trang trí cận đại. Đứng ở sân chầu, phóng tầm mắt qua bậc thang dốc xuống, du khách có thể nhìn thấy toàn bộ thung lũng dưới chân núi. Sân lăng mở ra một tầm nhìn thoáng đãng tạo nên cảm giác cân bằng giữa sự uy nghi của công trình và sự rộng mở của thiên nhiên.
Lối dẫn từ sân chầu lên Cung Thiên Định - trung tâm của lăng
Cung Thiên Định - nơi hội tụ sự xa hoa bậc nhất triều Nguyễn
Nếu phần ngoại thất mang vẻ lạnh, sắc và có phần thô ráp thì nội thất Cung Thiên Định lại là thế giới đối lập hoàn toàn: rực rỡ, tinh xảo và tràn ngập chi tiết. Đây được xem là phần nghệ thuật giá trị nhất của lăng, thể hiện rõ tham vọng để lại dấu ấn của vua Khải Định.
Nội thất xa hoa, lộng lẫy bên trong Cung Thiên Định khiến du khách choáng ngợp
Trần, cột, vách tường đều phủ kín họa tiết bởi nghệ thuật khảm sành sứ và thủy tinh màu. Những mảnh men lam, men vàng, mảnh sứ vỡ, mảnh thủy tinh được ghép lại thành hình rồng, phượng, hoa lá theo bố cục dày đặc nhưng không rối mắt. Khi ánh sáng chiếu vào, toàn bộ không gian trở nên lấp lánh như một hộp trang sức được mở ra trong bóng tối.
Khu vực ban thờ di ảnh vua Khải Định trong cung
Trên trần phòng Khải Thành là bức “Cửu Long Ẩn Vân” khắc hoạ chín con rồng uốn lượn giữa tầng mây - tác phẩm fresco quy mô lớn và công phu bậc nhất ở Huế. Đây cũng là bức họa nổi bật bậc nhất triều Nguyễn, sử dụng loại sơn nhập từ Pháp, có độ bền màu cao đến mức gần một thế kỷ trôi qua vẫn giữ nguyên sắc độ. Mỗi nét vẽ, mỗi đường cuộn mây đều thể hiện sự kết hợp của kỹ thuật truyền thống và tư duy mỹ thuật hiện đại, đại diện cho cuộc giao thoa nghệ thuật đặc trưng của triều đại vua Khải Định.
Bức "Cửu Long Ẩn Vân" tinh xảo và quy mô lớn bậc nhất lúc bấy giờ
Ngay bên dưới tác phẩm là tượng vua Khải Định đúc bằng đồng, nặng hơn 1 tấn, đặt trên bệ cẩm thạch. Nhà vua ngồi trong không gian được bao bọc bởi pháp lam, phù điêu sành sứ và hệ thống đồ thờ đạt mức độ hoàn thiện cao, tạo nên không gian tưởng niệm sang trọng và được tính toán kỹ lưỡng.
Tượng vua Khải Định đúc bằng đồng ngồi trên long ngai chính giữa điện
Dấu ấn giao thoa và tranh luận của một thời kỳ
Lăng Khải Định không chỉ là công trình lăng tẩm mà còn là lời chứng cho một giai đoạn đặc biệt của lịch sử Việt Nam. Khi tư tưởng và kỹ thuật phương Tây bắt đầu trở thành một phần của đời sống cung đình, kiến trúc cũng biến đổi theo. Lăng được xây bằng bê tông cốt thép - vật liệu hiếm thấy trong lăng tẩm truyền thống kết hợp với các mô típ Gothic, Baroque và cả xu hướng trang trí Art Deco đương thời hòa quyện cùng biểu tượng cung đình Việt như rồng, phượng, hoa sen…
Vật liệu bê tông cốt thép của phương Tây ở bên ngoài
Kết hợp cùng nghệ thuật khảm sành sứ và hoạ tiết phương Đông bên trong
Các hoạ tiết được khảm bằng sành, sứ bao quanh toàn bộ cung điện
Sự giao thoa này từng gây tranh luận, thậm chí gây tranh cãi, nhưng thời gian đã đưa công trình trở thành dấu mốc quan trọng của sự chuyển mình. Ngày nay, Lăng Khải Định nổi bật không chỉ bởi sự độc đáo về nghệ thuật mà còn bởi giá trị lịch sử, phản ánh tâm thế một triều đại đang bước vào thời kỳ tiếp xúc với thế giới và biến những ảnh hưởng ngoại lai thành một di sản mới.
Những hiện vật của thời kỳ chuyển mình, giao thoa Đông - Tây còn được giữ lại và trưng bày tại lăng
Đặt trong quần thể di sản cố đô, Lăng Khải Định như mảnh ghép lấp lánh của thời cận đại - thời mà kỹ thuật và thẩm mỹ phương Tây len vào cung đình. Dù quy mô nhỏ, lăng lại chứa đựng lớp lớp câu chuyện: về sự thay đổi tư duy kiến trúc, về vị vua muốn để lại dấu ấn riêng, và về những nghệ nhân Huế đã tạo nên công trình có mức độ tinh xảo hiếm gặp. Lăng Khải Định vì vậy không chỉ là điểm tham quan mà như một lát cắt của lịch sử, nơi thời gian, nghệ thuật và quyền lực cùng lưu lại trong một công trình duy nhất.
