Bước qua cánh cổng thời gian
Chúng tôi đến lăng Minh Mạng vào một buổi sáng sau cơn mưa đêm. Con đường dẫn lên núi Hiếu Sơn ướt đẫm sương, những giọt nước còn đọng trên cành thông khẽ rơi xuống vai áo. Không gian trong lành, mát rượi, yên ắng đến độ có thể nghe rõ tiếng lá cọ vào nhau và tiếng bước chân khe khẽ vang lên trên nền gạch nung đỏ sẫm màu. Tôi tự nhủ phải đi thật chậm, như sợ phá vỡ giấc ngủ ngàn thu của một bậc đế vương.
Lối vào lăng Minh Mạng rợp bóng cây xanh
Phía trước, Đại Hồng Môn - cánh cổng chính của lăng - sừng sững giữa nền trời xám nhạt. Cổng cao 9 m, rộng 12 m, chỉ mở duy nhất một lần để đón linh cữu vua Minh Mạng vào nơi an nghỉ. Từ đó đến nay, cánh cổng vẫn im lìm trong bóng thời gian, khép lại một cõi linh thiêng. Du khách tham quan chỉ có thể ra vào qua hai cổng phụ là Tả Hồng Môn và Hữu Hồng Môn.
Cổng chính Đại Hồng Môn
Cổng phụ cho du khách vào tham quan lăng
Bước qua cổng, không gian mở ra như một bức tranh cổ. Núi tựa, sông bao, hồ ôm - ba yếu tố ấy hòa quyện tạo nên thế đất “tụ thủy sinh tài”, biểu tượng cho phúc lộc vẹn toàn. Sân Bái Đình rộng lớn lát gạch đỏ, hai bên đặt những hàng tượng quan, voi, ngựa bằng đá - những linh vật hộ giá cho vua trong cuộc hành trình sang thế giới bên kia. Xa hơn là Bi Đình, toạ lạc trên Phụng Thần Sơn, mái ngói cong vút mềm mại như cánh chim chầu về trời. Mọi chi tiết đều toát lên vẻ trang nghiêm, trật tự và chuẩn mực - đúng tinh thần Nho giáo mà vua Minh Mạng tôn sùng.
Bi Đình trên Phụng Thần Sơn
Dấu ấn thi ca hòa cùng thiên nhiên
Rời Bi Đình, chúng tôi bước vào sân triều lễ rộng lớn. Ở cuối sân, Hiển Đức Môn hiện ra với vẻ nghiêm cẩn, mở lối vào khu tẩm điện - nơi lưu giữ linh hồn và ký ức triều đại. Gió lướt qua những hoành phi, câu đối bằng chữ Hán tại Sùng Ân Điện, nơi thờ bài vị của vua Minh Mạng và Tá Thiên Nhân Hoàng hậu, phát ra những âm thanh khe khẽ như tiếng đọc thơ của người xưa. Trên các hoành phi, cột trụ, tường đá, gần 600 bài thơ chữ Hán do chính vua Minh Mạng sáng tác được chạm khắc. Những bài thơ ấy không chỉ ca ngợi cảnh vật mà còn bộc lộ tâm hồn và triết lý sống của vị minh quân. Có lẽ vì vậy mà nhiều học giả gọi Hiếu Lăng là “bảo tàng thơ giữa trời đất xứ Huế”.
Sân triều lễ sau Bi Đình
Hiển Đức Môn - cánh cổng mở lối vào khu tẩm điện
Sùng Ân Điện, nơi thờ bài vị của vua Minh Mạng và Tá Thiên Nhân Hoàng hậu
Tiến sâu hơn, cánh cổng Hoằng Trạch Môn dẫn tôi đến một khoảng trời thi vị: hồ Trừng Minh lặng như tờ, soi bóng những tán cây nghiêng mình trong nắng sớm. Mặt hồ phẳng đến mức mọi âm thanh dường như tan biến, chỉ còn tiếng chim vọng lại từ xa. Ba cây cầu Tả Phù, Trung Đạo, Hữu Bật nối hai bờ hồ, tựa ba nét bút mềm mại vẽ lên bức tranh thủy mặc giữa núi rừng Cẩm Khê. Từ đây, mọi bước chân đều hướng về Minh Lâu, tòa lầu nằm giữa trung tâm trục Thần đạo - nơi giao thoa giữa đất và trời.
Minh Lâu - Nơi ánh sáng soi chiếu linh hồn
Minh Lâu, hay còn gọi là “lầu sáng”, được xây hình vuông, hai tầng, tám mái, đặt trên đỉnh Tam Tài Sơn, ngọn đồi nhỏ giữa hồ nước bao quanh. Đây là công trình mang giá trị biểu tượng đặc biệt: hình vuông tượng trưng cho đất, mái vươn cao hướng lên trời, thể hiện khát vọng hòa hợp giữa thiên - địa - nhân của nhà vua. Từ trên Minh Lâu nhìn xuống, toàn cảnh lăng hiện ra hài hòa và cân xứng đến tuyệt đối: từng bậc thang, từng lối đi đều nằm trên trục Thần đạo kéo dài hơn 700 m, một đường thẳng kết nối cổng Đại Hồng Môn đến nơi yên nghỉ cuối cùng của Minh Mạng.
Minh Lâu trên đỉnh Tam Tài Sơn
Người ta kể rằng vua Minh Mạng thường đến nơi này vào những đêm trăng thanh gió mát, để ngắm trăng, đọc sách, làm thơ và suy tư về vận mệnh đất nước. Đứng giữa Minh Lâu hôm nay, tôi cũng cảm thấy có điều gì đó rất gần với cảm xúc ấy - một nỗi cô tịch sâu thẳm nhưng cũng lấp lánh ánh sáng của trí tuệ và lòng nhân.
Khát vọng ôm trọn đất trời
Rời Minh Lâu, chúng tôi đi qua cây cầu Thông Minh Chính Trực, bắc ngang hồ Tân Nguyệt. Mặt hồ uốn cong như vành trăng non, bao bọc lấy Bửu Thành. Đây là tòa thành tròn biểu tượng cho mặt trời - nơi đặt phần mộ của vua. Từ chân Khải Trạch Sơn có 33 bậc cấp dẫn lên cổng của Bửu Thành như từng bước đưa con người từ cõi trần thế vào miền vĩnh hằng. Tôi dừng lại ở Khải Trạch Sơn, nhìn về phía hồ nước lặng yên. Những vòng tròn đồng tâm từ hồ, thành, núi đến đường chân trời như khắc họa khát vọng ôm trọn trời đất của vị vua quá cố - người từng đặt nền móng cho triều Nguyễn đạt đến đỉnh cao về quyền lực và văn hóa.
Cầu Thông Minh Chính Trực bắc ngang hồ Tân Nguyệt
Toàn bộ kiến trúc lăng Minh Mạng được bố trí hài hòa, đăng đối, theo quy luật âm - dương uyển chuyển. Có khoảng 40 công trình lớn nhỏ nằm nối tiếp nhau trên trục Thần đạo, từ Đại Hồng Môn đến Bửu Thành. Mỗi công trình mang một biểu tượng riêng, nhưng khi đặt cạnh nhau lại tạo thành một tổng thể nhịp nhàng, giống như bản giao hưởng của đá, gỗ, nước và cây.
Đứng giữa lăng, tôi thoáng liên tưởng đến con người vua Minh Mạng - một người vừa nghiêm cẩn, vừa tài hoa. Ông trị vì 21 năm, là vị vua thứ hai của triều Nguyễn, đã hoàn thiện bộ máy hành chính, củng cố văn hóa, mở mang bờ cõi và đặt nền tảng cho sự ổn định của đất nước. Nhưng giữa những công trình chính trị đồ sộ, ông vẫn dành một phần tâm hồn cho nghệ thuật - thứ ánh sáng dịu dàng phản chiếu trong từng viên ngói, từng tán cây nơi đây.
Năm 1993, quần thể lăng Minh Mạng cùng các di tích khác của cố đô Huế được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá thế giới.
Trong số các lăng tẩm ở Huế, lăng Minh Mạng là lăng tẩm có quy mô đồ sộ nhất và cảnh quan thiên nhiên hòa hợp với kiến trúc
Chiều dần buông, mây xám kéo về trên đỉnh Hiếu Sơn. Tôi rời khỏi lăng, con đường nhỏ uốn quanh triền núi phủ đầy lá thông rụng. Khi ngoái nhìn lại, cánh cổng Đại Hồng Môn vẫn khép kín, trầm mặc trong hoàng hôn. Trong lòng bỗng dâng lên cảm giác như vừa đi qua một cõi khác - nơi quá khứ và hiện tại chạm vào nhau bằng hơi thở của đất trời, bằng tiếng thì thầm của những linh hồn đã ngủ yên.
